“A naughty boy”. Zo omschreef de Duits-Australische modefotograaf Helmut Newton zichzelf. Het heeft hem niet tegengehouden om zijn vakgebied grondig door elkaar te schudden in de halve eeuw dat hij aan de absolute wereldtop stond. Bijna twintig jaar na zijn dood is zijn invloed nog altijd voelbaar. Dat toont de exclusieve overzichtstentoonstelling ‘Helmut Newton: Legacy’ in het nieuwe Ravelingengebouw.
Dit is een artikel uit KH Magazine 49 (tekst: Ruben Nollet)
Op 23 januari 2004 reden fotograaf Helmut Newton en zijn vrouw June weg van het Chateau Marmont, het hotel in Los Angeles waar ze al jaren de winter kwamen doorbrengen. Ze hadden de oprit nauwelijks verlaten toen Helmut een zware hartaanval kreeg en de controle verloor over het stuur. De zilveren Cadillac schoot over het voetpad en ramde een lage muur aan de overkant van de straat. June kwam er met de schrik vanaf, maar Newton overleed niet veel later in het ziekenhuis. Hij was 83. “Zijn laatste foto, genomen door hemzelf”, noemde Newtons goeie vriend Karl Lagerfeld dat finale moment. Het was ook een passend afscheid voor een controversiële man, door zijn fans bejubeld als een grensverleggende revolutionair, door zijn tegenstanders afgeschilderd als een pervert die vrouwen uitbuitte. Chateau Marmont ligt aan Sunset Boulevard en is een van de laatste restanten van het glamoureuze oude Hollywood waar Newton immens veel van hield en waar hij soms inspiratie uit putte. Het ongeval zelf was schokkend en dramatisch, net zoals zijn werk dat kon zijn. En het liet een diepe indruk na. Helmut Newton was tenslotte de meest opzienbarende fotograaf van de 20ste eeuw.
Eerste halte: Knokke-Heist
Als hij in leven was gebleven, zou hij in 2020 precies honderd jaar geworden zijn. Naar aanleiding daarvan vatte de Helmut Newton Foundation, die Newtons werk behartigt, het plan op om een ultieme overzichtstentoonstelling op te zetten. ‘Helmut Newton: Legacy’ was sinds eind oktober vorig jaar – COVID-19 speelde ook hen parten – te zien in Newtons geboortestad Berlijn en begint vanaf juni aan een Europese tournee van vijf jaar. Eerste halte: de nieuwe Ravelingen 3.0 in Knokke-Heist. Ergens logisch, vindt curator Kaat Celis: “In Knokke-Heist komt veel samen wat ook in het werk van Helmut Newton zit. Glitter, glamour, mode en cultuur. Bovendien is dit nog steeds de gemeente van de voormalige burgemeester Lippens, die soms durfde in te gaan tegen bepaalde regels. Die durf zie je absoluut terug in het oeuvre van Newton. Het schuurt en daagt uit.”
De tentoonstelling omvat meer dan driehonderd foto’s uit alle mogelijke periodes, waaronder ook vintage-afdrukken van nooit eerder getoonde fotoreeksen uit het begin van Newtons carrière. Ook de documentaire ‘Helmut by June’, een intiem portret dat echtgenote en rechterhand June (zelf ook fotograaf onder het pseudoniem Alice Springs) in 2007 maakte, wordt continu vertoond.
Daarnaast staan er vitrinetafels met allerlei magazines. “Newton maakte eigenlijk geen foto’s om in een museum te hangen”, legt Kaat uit. “Hij zag zichzelf in de eerste plaats als fotograaf voor tijdschriften en kranten. Dat moet je als bezoeker ook voelen.”
Decadent en prikkelend
Newton werd in 1920 geboren als Helmut Neustädter in een welstellend Joods middenklassegezin uit Berlijn. Zijn vader had een knopenfabriek, maar het was al snel duidelijk dat de jonge Helmut niet de ambitie had om in die voetsporen te treden. “Als tiener was ik maar geïnteresseerd in drie dingen: vrouwen, zwemmen en fotografie”, zei hij ooit. De decadente en prikkelende thema’s die later zijn werk zouden typeren, vonden hier hun oorsprong. Dit was de Weimartijd, en Berlijn was de internationale hoofdstad van het nachtleven. Toen Helmut 8 jaar was, gaf zijn oudere broer hem een rondleiding in de ‘goot van Berlijn’. Daar zag hij prostituees zoals ‘Rode Erma’, die hoge leren laarzen en een zweep droeg. Helmut keek zich de ogen uit. Al even belangrijk was de Duitse expressionistische cinema, met stijlvolle sterren en elegante beelden. Zijn grote idool was Marlene Dietrich, het toonbeeld van de onafhankelijke vrouw. Het toeval wil dat Newtons gedenksteen (met zijn urne) zich vandaag vlakbij Dietrichs graf op het Städtischer Friedhof III bevindt.
Toen hij 12 jaar was, kocht hij zijn eerste camera, een Box Brownie. Hij zocht meteen de duisternis van de metro op om zijn eerste foto’s te maken, die achteraf allemaal onderbelicht bleken te zijn. Op zijn 14de fotografeerde hij zijn vriendinnetjes op straat, gekleed in de outfits van zijn moeder. Twee jaar later zagen zijn ouders nog zo weinig heil in de carrière van hun zoon dat ze hem zijn zin gaven: hij mocht het als fotograaf proberen. “Je eindigt in de goot”, waarschuwde zijn vader. “Daar voel ik me goed”, zou Newton tegen het einde van zijn leven zeggen. Zijn eerste werkplek was meteen een voltreffer: bij de populaire fotografe Else Ernestine Neuländer-Simon, beter bekend als Yva. Zij zou hem een uitgepuurde stijl en zin voor surrealisme bijbrengen. Ook onmiskenbaar invloedrijk, zij het veel minder evident, was Hitlers favoriete cineaste Leni Riefenstahl en haar odes aan de perfecte fysiek. Na de Kristallnacht in november 1938 zagen Newtons ouders de bui hangen en vluchtten ze halsoverkop naar Argentinië. Omdat Helmut geen visum vastkreeg, bleef hij achter. Hij zou de rest van het gezin nooit meer terugzien. Zelf belandde hij in Singapore, waar hij even werkte voor een plaatselijke krant, tot de Britten hem wegens zijn Duitse paspoort op een schip richting Australië zetten. Na het einde van de oorlog vroeg hij de Australische nationaliteit aan, veranderde zijn naam in Newton en opende zijn eerste studio. Hij ontmoette toen ook de actrice June Browne met wie hij niet veel later trouwde. Het huwelijk zou standhouden tot zijn dood – al beleefde hij occasioneel avontuurtjes, zij het nooit met een van zijn modellen. Zoals hij het zelf verwoordde: “Dienst ist Dienst, Schnapps ist Schnapps” (werk is werk, plezier is plezier).
Plaats voor nuance
Newtons reputatie groeide. Midden jaren 1950 strikte hij zijn eerste opdracht voor ‘Vogue’, het magazine dat hem altijd trouw zou blijven. In 1961, na een mislukt jaar in Londen, vestigde hij zich in Parijs en bloeide zijn carrière als modefotograaf pas echt open. Daar ontwikkelde hij de provocerende en erotisch geladen visie die hem internationale faam zou geven. “Toch zou het zijn werk oneer aandoen om hem enkel te zien als een provocateur”, merkt Kaat op. “Hij was iemand die de conventies van de modewereld en het beeld van de vrouw constant uitdaagde. Hij durfde grenzen te doorbreken en zaken in vraag te stellen. Ook de noodzaak van kledij. In de jaren 1950 en 1960 plaatste hij de vrouw als autoriteit in zijn foto’s. Hij EVENEMENT 2 8 MAGAZINE F EVENEMENT toonde krachtige vrouwen, die onafhankelijk en zelfstandig in het leven staan. Op een moment dat foto’s enkel in een studio genomen worden, trok hij ook naar buiten. Hij zocht telkens het nieuwe op.” Het leverde hem niet enkel fans op. In een opiniestuk in 1977 haalde ‘TIME Magazine’ een fotoreportage voor ‘Vogue’ aan als “de grote doorbraak van misogynie in de modewereld” (vrouwenhaat, red.) en bestempelde Newton als een van de “koningen van de kink”. Feit is dat hij komaf maakte met de brave visie van fotografen als Richard Avedon en Irving Penn, de grote namen van dat moment. In navolging van de seksuele revolutie, die het naakte lichaam uit de taboesfeer haalde, ontketende hij een revolutie in de modefotografie. Al is het zeer de vraag of hij in onze #MeToo-wereld aan de bak zou komen. “Voor mij past Helmut Newton er perfect in”, meent Kaat. “Alleen moet je genuanceerd durven kijken. Dan zie je net een heel krachtige figuur die vrouwen beschouwde als leermeesters en sparringpartners. Hij fotografeerde mode zonder kleren, met als idee dat een vrouw zich niet hoeft te kleden om mooi te zijn. Ik vind het jammer dat zijn foto’s nu afgedaan worden als voyeurisme van een vies ventje. Dat is een te enge blik. Ik hoop dat we met onze tentoonstelling die blik wat kunnen verruimen.”